زاينده رود

غيرممکن است که ساحل يک رودخانه تفرجگاه و محل گذر گردشگران باشد ولي عاري از هرگونه آلودگي و زباله باشد. اغلب در ساحل اين رودخانه ها انبوهي از بطري هاي نوشابه و آب معدني، پاکت انواع خوراکي و بسياري از زباله هاي ديگر ديده مي شود. دور از انصاف است در برابر رودخانه ها که سر منشأ حيات و زندگي هستند اينگونه رفتار شود. چه افرادي که ساعت ها محو تماشاي زيبايي رودخانه مي شوند ولي زماني که ساحل رودخانه را ترک مي کنند از آنها فقط مشتي زباله باقي مي ماند. اگر هر فرد مي دانست با زباله هاي به جا گذاشته خود سهم قابل توجهي در تخريب رودخانه دارد اکنون چشم اندازهاي زيبا به يک زباله داني تبديل نمي گشت. زاينده رود رودخانه اي که از آغوش زردکوه جاري مي گردد و به چندين شهر حيات بخشيده است. بي شک براي سرزميني که کمبود آب به عنوان يک مشکل اساسي براي مردمان آن به شمار مي رود،سرمايه اي بزرگ است آن هم براي ناحيه اي که در کنار کوير باشد.زاينده رود همان طور که از اسمش پيداست زندگي بخش شهرهايي است که از ميان آنها مي گذرد.اصفهان بزرگي خود را مديون همين رودخانه باارزش است.چه زمين هاي خشک و مرده اي که با آب اين رودخانه زنده مي شوند.زاينده رودي که زندگي مي بخشد سرانجام خودش درون زمين گاوخوني فرو مي رود اما با اين سرنوشت تلخ بار ديگر زاينده رود در آغوش زردکوه بختياري متولد مي گردد.زاينده رودي که يک مرکز بزرگ فرهنگي را به نام اصفهان براي کشور ما به ارمغان آورد،زاينده رودي که شاعران بزرگ در وصف آن سروده اند و علاوه بر زنده کردن اقتصاد و کشاورزي،ادب و هنر را حيات مي بخشد.آيا سزاوار است اين همه بي مهري در برابر رودخانه پاک و با سخاوت.آن هم به خاطر منافع و ناآگاهي خود؟

ويژگي ها ي جغرافيايي

زاينده رود از رودخانه هاي مستقل زير حوضه گاوخوني که سرچشمه اصلي آن دامنه هاي زردکوه بختياري و در حد فاصل بين اصفهان و لرستان است.اين رودخانه در شهرستان هاي فارسان،داران،شهرکرد،زرين شهر واصفهان جريان دارد.چشمه جانان يکي از سرچشمه هاي نخستين اين رودخانه در دامنه هاي زردکوه بختياري است که به طرف شرق جريان مي يابد.در طي راه چشمه ديگري به نام چهل چشمه به آن مي پيوندد.پس از آن در ناحيه فريدون در چشمه مهم ديگر به نام هاي خرسنگ و کودنگ به آن مي ريزد.اما از لحاظ بررسي انشعابات مهم و اوليه،زاينده رود در ابتدا از به هم پيوستن رودخانه هاي خوربه و آب کوهرنگ در جنوب غربي آبادي قلعه سبزي واقع در48کيلومتري شمال غربي شهر فارسان سرچشمه مي گيرد.زاينده رود روستاهاي بهلان،قورتان،رنگ ده،قلعه سيان بالا،شريف آباد،فيض آباد،فيلورجان،کرنشان،فخرآباد،کله سيج،بداغ آباد،چم يوسف علي،چم علي شاه،خوشوئيد،سعيدآباد،چم آسمان،باغ شاه،چم حيدر،چم طاق،چم نار،چم خرم و چم عالي را مشروب مي سازد و سرانجام به باتلاق گاوخوني مي ريزد.
همچنين اين رودخانه در مسير خود رودخانه هاي جوب آسياب،شور،نهرگيشي،نهر مروان،پلاسبحان،دره گاو،آسياب،دره تيزاب،خشک رود و سمندگان را زاينده رود در جهت شمال غرب به جنوب شرق جريان دارد.طول رودخانه405کيلومتر و شيب متوسط بسترآن0/15درصد است.اين رودخانه سرانجام در حدود 120کيلومتري جنوب شرقي اصفهان به باتلاق گاوخوني مي ريزد.باتلاق گاوخوني در30کيلومتري جنوب شرقي ورزنه واقع شده است.ميانگين بارندگي سالانه در امتداد زاينده رود سالانه450ميليمتر و وسعت حوضه آبگير آن حدود27100کيلومتر مربع است.

زمين شناسي

زاينده رود در مناطق بي کربنات کلسيک،بي کربناته در سازندهاي سيليکاته و بي کربناته و سولفاته و کلروره جريان دارد.

وجه تسميه

دليل اصلي نامگذاري زاينده رود آن است که اين رودخانه در طول مسير خود روستاها،باغ ها و مزارع فراواني را آباد وزنده مي کند و بستر اين رودخانه از سرچشمه تا مصب از خود زايش آب مي کند و نامگذاري آن به زاينده رود به همين جهت است.اين رودخانه از قديم به نام هاي زاينده رود،زنده رود،زندرود،زرين رود،زرينه رود،زرن رود و زندک رود ناميده شده است.

مردم شناسي

زاينده رود در طول مسير خود با اقوام و طوايف گوناگوني در ارتباط است.در اطراف رود خرسنک که يکي از شاخه هاي زاينده بود است،طايفه چهارلنگ بختياري و در اطراف زرين رود نيز طايفه مشهور به هفت لنگ بختياري سکونت دارند.در اطراف جانانه رود نيز در روزگاران گذشته آبادي هايي وجود داشته که امروزه از آنها اثري نيست و محل زراعت طوايف بختياري شده است.همچنين ادامه مسير زاينده رود تا باتلاق گاوخوني اقوام گوناگون با آداب و رسوم مختلف درکنار اين رودخانه زندگي مي کنند که بحث در مورد همه آنها نيازمند به نوشتار چندين جلد کتاب است.

پوشش گياهي

در کناره ها و سواحل رودخانه زاينده رود پوشش گياهي متنوعي ديده مي شود.اين رودخانه به دليل اينکه از ارتفاعات سرچشمه مي گيرد و وارد نواحي کويري و نيمه کويري مي شود،داراي تنوع گياهي چشمگيري است.
از گياهان کناره هاي اين رودخانه مي توان گونه هاي تيره اسفناج مانند لارک و اشنان نام برد که در نواحي کويري مي رويند.
گونه هاي متنوعي از گز همچون شوره گز،گز گلبرگ نازک و غيره در حاشيه رودخانه زاينده رود مي رويند.گياهاني مانند گل بابونه و گونه هاي درمنه در نواحي کوهستاني مي رويند.گونه هاي متنوعي از گندميان،پروانه آساها و گل جاليز نيز در نواحي مختلف ديده مي شوند.انواع قيچ و گون و اسکنبيل در نواحي پست در حاشيه رودخانه مي رويند.

تنوع جانوري

از ماهي هايي که در رودخانه زاينده رود گزارش شده اند از خانواده کپور ماهيان،گونهAlburnus maculatesاست که در محل ورود به شهر اصفهان ديده مي شود.انواع گونه هاي جنسCapoetaکه بيشتر در نزديکي باتلاق گاوخوني زندگي مي کنند.از خانواده کپورماهيان دندان دار،گونهAphanius mentoاست که در نزديکي هاي گاوخوني بيشتر ديده مي شود.ماهي گامبوزيا که در تمام رودخانه بسيار ديده مي شود.گونه هاي ديگري از ماهيان در زاينده رود وجود دارند که هم از نظر اقتصادي و هم از نظر اکولوژيکي داراي اهميت هستند.حشرات آبزي گوناگون،مارهاي آبي،لاک پشت ها در اين رودخانه به چشم مي خورند.اين رودخانه در برخي نقاط باعث پديد آمدن زيستگاه هاي متنوعي براي گونه هاي جانوري شده است که در نوع خود بي نظير است.

جاذبه هاي گردشگري

وجود مناطق زيباي طبيعي در امتداد زاينده رود،کوه هاي مرتفع و ستيغ هاي صخره اي در سرچشمه هاي اين رودخانه،تونل کوهرنگ،دامنه هاي پر از گل،لاله هاي واژگون، چشمه هاي خنک و شفابخش، چشم انداز زمين هاي کشاورزي،باغ ها، نيزارهاي اطراف گاوخوني و ديگر مناطق طبيعي از جمله خود رودخانه از جاذبه هاي طبيعي زاينده رود و نواحي مجاور آن هستند.
وجود اماکن تاريخي مانند پل ها،برج هاي کبوترخانه،آثار تاريخي شهر اصفهان و غيره از جاذبه هاي تاريخي در نواحي مجاور اين رودخانه است.در سواحل زاينده رود مردماني با آداب و رسوم و فرهنگ هاي گوناگون همراه با زاينده رود به زندگي جريان مي دهند.
منبع: نشريه اطلاعات عملي شماره 357
/س